‘Everyone’s watching as she starts to fall’: de hidden transcripts en duistere dubbelgangers van Britney Spears

Dominique De Groen

1.

Op 31 december 2004 daagde Britney Spears onaangekondigd en op eigen houtje op in de studio van het Californische radiostation KIIS-FM. Ze droeg geen schoenen, werd alleen vergezeld door een bodyguard en een chihuahua en had een zelfgebrande CD met een nieuw nummer bij, dat ze de DJ vroeg af te spelen. Een gedeeltelijke opname van hun gesprek staat nog steeds op YouTube. In het interview vertelt ze over een nieuw album waaraan ze aan het werken is, Original Doll getiteld. Het nummer dat ze bij zich had heette ‘Mona Lisa’.¹

Dit was de laatste keer dat ‘Mona Lisa’ ooit op radio speelde, of dat Original Doll publiekelijk vermeld werd door Britney of haar platenmaatschappij. Een vertegenwoordiger van Jive Records reageerde dat er geen album gepland stond en dat er geen plannen waren om ‘Mona Lisa’ uit te brengen. Britney opereerde zelfstandig, buiten haar platenmaatschappij om. Ze had, ook al was het maar voor even, een manier gevonden om de gatekeepers te omzeilen. Hunter Schwarz, die onderzoek deed naar dit verloren album, schrijft: ‘She had long been criticized as a puppet, but Original Doll was her attempt to cut the strings.’² Een andere versie van ‘Mona Lisa’ vond later nog zijn weg naar de soundtrack van Britneys reality-serie Britney & Kevin: Chaotic, maar haalde nooit een album. De rest van Original Doll zag nooit het daglicht.

Onder Britney Spears-fans is dit verhaal inmiddels folklore geworden, onderdeel van een rijk web van mythes, mysteries en samenzweringstheorieën dat rond de popprinses hangt. Original Doll heeft in de loop der jaren legendarische proporties aangenomen. Op het internet circuleren sporen van het album: een aantal B-kantjes, gelekte nummers, demo-versies en audiofragmenten uit de periode tussen In The Zone (2003) en Black Out (2007). Op basis van die flarden hebben fans tientallen versies samengepuzzeld van hoe Original Doll er zou hebben kunnen uitgezien, inclusief cover art. Wanneer je ‘Britney Original Doll full album’ opzoekt op YouTube vind je gelijkaardige reconstructies. Over het algemeen wijkt de sound sterk af van haar eerdere, officiële albums: de meeste nummers en fragmenten klinken duisterder, de lyrics zijn kritischer, het geheel voelt persoonlijker en intiemer aan.

In ongeveer dezelfde periode, van eind 2004 tot de zomer van 2007, hield ze een persoonlijke blog bij op haar officiële site.³ In november 2004, een maand voordat ze naar het radiostation trok, schreef ze daar: ‘I do feel that some things which were done for me were not always in my best interests. Looking back, I feel now that on my 4th album “less is more” should have been the way to go.’ Het lijkt erop dat ze op dit punt in haar carrière meer controle wilde over het creatieve proces. In 2003 was ze voor het eerst zelf nummers beginnen te schrijven op de piano. Michelle Bell, die samen met haar aan enkele nummers gewerkt had, noemde In The Zone later ‘the filtered-down version of Original Doll, or the more pop version. (…) [Britney] wanted to make a record that was more vibey and more honest.’⁴ Eind 2004 co-regisseerde Britney de clip voor haar single ‘Do Somethin’ - en wel onder het pseudoniem Mona Lisa. Op 3 januari 2005, enkele dagen na haar verschijning op de radio, schreef ze op haar blog:

After doing about 20 videos, it gets kind of boring playing the same role (…) Co-directing this video was like an experimental project for me. I feel like being behind the camera is sometimes more satisfying than being in front of it. Working on this video was my first taste into behind the scenes work which I am excited about doing more of in the near future. When a woman directs, I think it just alters the entire feel of the movie, production or play in such a positive way.

Na jarenlang als een menselijke jukebox de liedjes te zingen die Zweedse popproducenten haar voorschotelden, leek Britney klaar om zelf de touwtjes in handen te nemen.

2.

Iedereen die tussen 2004 en 2008 enigszins de roddelbladen volgde, kent het verhaal van Britney Spears’ beruchte breakdown: de breakdown die een spectaculair hoogtepunt kende toen Spears op 16 februari 2007 een kapperszaak in San Fernando Valley binnenstapte, zichzelf kaalschoor, en enkele dagen later de auto van een paparazzo te lijf ging met een paraplu, en die tot een schijnbaar einde kwam toen ze in januari 2008, na een uit de hand gelopen ruzie over de voogdij over haar kinderen, werd afgevoerd op een brancard, een gedwongen psychiatrische opname onderging en voor onbepaalde duur onder curatele van haar vader werd geplaatst. In de aanloop naar deze grand finale waren er haar slechts 55 uur durende huwelijk in Las Vegas, haar turbulente relatie en huwelijk met de alom gehate Kevin Federline, die ene foto waarop ze achter het stuur zat met haar baby op schoot in plaats van in een kinderzitje, de romantische relatie met paparazzo Adnan Ghalib, de uitstapjes naar rehab, de publieke huilbuien. Tot de dag van vandaag leeft ze onder curatele, een maatregel die normaal gesproken is voorbehouden voor mensen in een ver stadium van dementie of met een zware mentale beperking. Dit betekent dat haar vader zowel haar financiën en haar carrière als de meest uiteenlopende aspecten van haar leven beheert: zonder zijn toestemming mag ze bijvoorbeeld geen huis kopen, trouwen of naar het buitenland reizen.

Het narratief van de breakdown van een jonge, vrouwelijke ster vormt een genre op zich. De schrijver Sady Doyle wijdde een volledig boek aan het fenomeen: Trainwreck: The Women We Love to Hate, Mock, and Fear... and Why. Vroege voorbeelden zijn sterren als Judy Garland of Marilyn Monroe, maar het fenomeen kende een hoogtepunt in het eerste decennium van deze eeuw: Lindsay Lohan. Mary-Kate Olsen. Paris Hilton. Amanda Bynes. Mischa Barton. Amy Winehouse. Courtney Love. En, uiteraard, de vrouw die door Doyle de moeder aller treinwrakken, ‘the One True Wreck’⁵ wordt genoemd: Britney Spears. Ik was een tiener in deze periode en las religieus het roddelblad Joepie, dus ik herinner me hoe deze vrouwen werden opgevoerd: de spektakelwaarde, de voorgewende bezorgdheid die het kale voyeurisme moest maskeren, de onmiskenbare morele dimensie, het shamen. Maar waarom was dit fenomeen net in deze periode zo alomtegenwoordig?

3.

Wat wisten we eigenlijk echt over Britney Spears in de late jaren 1990 en vroege jaren 2000? Niet zo gek veel. Zoals Lia Beck aangeeft is het wellicht geen toeval dat Britneys schijnbare neerwaartse spiraal samenviel met de opkomst van het internet, en de daaruit voortvloeiende veranderingen in de werkwijze van de roddelpers.⁶ Hoewel er natuurlijk tabloids waren toen ‘… Hit Me Baby One More Time’ in 1998 uitkwam, was het medialandschap op dat moment nog relatief soft in vergelijking met de non-stop berichtgeving over beroemdheden die de opkomst van roddelblogs met zich meebracht. Zo werden de roddelsites Perez Hilton en TMZ respectievelijk in 2004 en 2005 gelanceerd – precies aan het begin van Britneys wilde jaren.

De jonge Britney leek des te onschuldiger omdat we quasi niets over haar wisten: de enige momenten waarop we haar in de pers zagen verschijnen, gaf ze zelf een interview of verscheen ze op TRL.⁷ Later werd haar (ongetwijfeld tumultueuze) leven oneindig uitvergroot; alles wat ze buitenshuis uitvoerde werd vastgelegd op camera en vervolgens pijlsnel verspreid en genadeloos gedissecteerd op blogs. Wanneer Vannessa Grigoriadis in 2008 Britneys breakdown ‘the most public downfall of any star in history’⁸ noemde, was dit dus maar één kant van het verhaal. Spears, Lohan, Olsen en co. was de eerste lading sterren die moest omgaan met een online roddelpers die er in alles op gericht was om hen publiekelijk de mist in te zien gaan. En Britney was, op dat moment, de grootste ster van allemaal.

De vroege Britney functioneerde als een soort van leegte die wij, het publiek, konden opvullen met wat we maar wilden: al onze fantasieën, onze mythes, onze opvattingen over vrouwelijkheid en girlhood. Alice Bolin noemt haar ‘the anonymous superstar, her body a projection screen that all of the world’s desires can flicker across.’⁹ In een artikel in Esquire noemde Chuck Klosterman haar ‘not so much a person as she is an idea (…) everyone gets to inject his own meaning. Subconsciously, we all get to rebrand Britney Spears.’¹⁰ Ze was in die vroege periode voor elk wat wils: onschuldig en toch sexy, maagdelijk en toch uitdagend. Not a girl, not yet a woman.¹¹ En dan, ergens tussen 2004 en 2007, stopte ze met een leeg projectiescherm te zijn. Op een paparazzifoto uit 2008 is ze te zien in gescheurde netkousen, zonder rok, haar witte onderbroek zichtbaar besmeurd met menstruatiebloed. Dit beeld lijkt bijna een visuele metafoor voor haar transformatie van leeg naar beschreven oppervlak. Op 15 oktober 2004 schreef ze op haar blog:

‘Going & going & going is all I’ve ever known since I was 15 years old. It’s amazing what advisors will push you to do, even if it means taking a naive young blonde girl & putting her on the cover of every magazine.’

Maar nu heeft ze eindelijk geleerd ‘nee’ te zeggen, zegt ze in diezelfde post. ‘With this newly found freedom,’ gaat ze verder, ‘it’s like people don’t know how to act around me.’ Ze kreeg gelijk: mensen bleken inderdaad niet te weten hoe ze moesten omgaan met haar ‘newly found freedom’. Hoe mensen reageerden? Simpel: ze noemden haar gek. De ‘madwoman’, de ‘crazy girl’, de ‘hysterische vrouw’ – dit zijn zo lang zulke krachtige tropen geweest dat ze nog steeds een grote invloed hebben op hoe we denken en spreken over vrouwen die bepaalde verwachtingen uitdagen, die publiekelijk kwetsbaar en emotioneel zijn. In Trainwreck onderzoekt Doyle onze culturele fascinatie met ‘celebrity meltdowns’ en met specifiek vrouwelijk lijden en zelfdestructie. Deze fascinatie kent duidelijke historische precedenten: ‘[w]here we now exhibit “celebrity meltdowns” on TMZ,’ schrijft ze, ‘we used to exhibit “hysterics” on public viewing days at mental institutions.’¹² Vrouwen als Lindsay Lohan of Britney Spears, stelt ze, worden in de media tot spektakels gemaakt die thuishoren in ‘the visual history of the Madwoman: half-clothed, unhinged, somehow both sexually titillating and fundamentally abhorrent, grotesquely exposed and irresistibly available.’¹³ Deze beelden en narratieven zijn volgens haar bedoeld om vrouwen op hun plaats te houden: ze fungeren als waarschuwing voor wat er kan gebeuren met iemand die de regels van vrouwelijkheid aan haar laars lapt. En dus worden vrouwen die niet passief zijn, die niet louter inspelen op wat de wereld van hen wil maar hun eigen emoties en worstelingen doormaken, die niet langer voorgekauwde liedjes willen zingen en verder hun mond houden, publiekelijk afgestraft. Zodra Britney ophield met een onbeschreven blad, een passief projectiescherm te zijn, wisten we niet meer wat we met haar aanmoesten. Omdat ze niet meer kon fungeren als voorbeeld of ideaalbeeld, werd ze tot schrikbeeld gemaakt.

4.

Veel representaties van vrouwelijkheid bewegen zich nog steeds tussen deze twee polen. Het zogenaamde Madonna-Hoer-Complex wijst op een wereldbeeld waarin de vrouwelijke mensheid in twee delen uit elkaar valt. De zedige, deugdzame, passieve, grotendeels seksloze Madonna wordt aanbeden en gezien als een voorbeeld voor alle vrouwen. Een vrouw met een actief seksleven, of die ‘moeilijk’, te emotioneel of te assertief is, valt in de categorie van de Hoer en wordt veracht of gevreesd. In het standaardwerk The Madwoman in the Attic analyseren Sandra Gilbert en Susan Gubar de vrouwelijke personages in Victoriaanse romans aan de hand van een gelijkaardige indeling: ‘angels’ en ‘monsters’. Vrouwelijke personages in romans van mannelijke auteurs zijn volgens Gilbert en Gubar altijd een ‘respresentative of otherness’: de engelen, die passief, gehoorzaam, zedig, beheerst en puur zijn, belichamen ‘the inspiring otherness of the spirit’, terwijl de monsters, die agressief, kwaad, hongerig, mateloos, seksueel actief en, bovenal, onafhankelijk zijn, staan voor ‘the damning otherness of the flesh’.¹⁴ In welke categorie ze ook valt, geen van deze vrouwen is ooit volledig menselijk.

Ergens tussen 2003 en 2007 wisselde Britney van categorie. Volgens Doyle was de reden simpel: Britney werd ouder. Rond het jaar 2000 was ze de Teen Queen, de belichaming van jeugd en puurheid; enkele jaren later werd ze een symbool voor ‘the end of youth and the corruption of purity’.¹⁵ Britney kon niet voor eeuwig blijven balanceren tussen onschuldige tiener en geseksualiseerde vrouw. Op een bepaald moment moest de maagdelijke prinses wel van haar troon donderen. En toen ze viel, keken we maar al te graag toe. Dat is geen verrassing, stelt Doyle, in een cultuur die geobsedeerd is met jeugd maar die vrouwen minacht.¹⁶

Hoewel een fixatie op (vrouwelijke) jeugdigheid ongetwijfeld zal hebben meegespeeld, werd deze factor volgens mij versterkt door iets anders: sociale klasse. De bewoordingen waarin Britney werd gedemoniseerd hadden vaak een onmiskenbare zweem van klassisme. Vanessa Grigoriadis stutte haar beruchte hit-piece voor Rolling Stone met vooroordelen over de omgeving waarin Britney opgroeide: Kentwood, Louisiana, een arm, ruraal stadje in het diepe Zuiden van de VS. Wanneer ze Britney ‘inbred’ en een ‘swamp thing’¹⁷ noemt, alludeert ze op zoveel stereotypen dat ze haar net zo goed een ‘redneck’ of ‘trailer trash’ had kunnen noemen. Niet dat ze dat niet ook doet. Kevin Federline, schrijft ze, ‘gave Britney license to fully embrace her white-trash side – walking into gas-station restrooms barefoot, dumping ashtrays out hotel windows, wearing novelty tees like I’M A VIRGIN, BUT THIS IS AN OLD SHIRT.’¹⁸ Je hoort Grigoriadis nog net niet haar pearls clutchen. En ze was niet alleen. De termen ‘white trash’ en ‘trailer trash’ werden maar al te vaak van stal gehaald om Britney te beschrijven, zeker nadat haar jongere zus Jamie Lynn in 2007 op 16-jarige leeftijd zwanger bleek te zijn. Britneys groeiende verlangen naar autonomie leek als gevolg te hebben dat ze steeds minder voldeed aan haar imago als Everygirl. Plots begonnen haar afkomst, gewoontes en eigenheden door de witte pagina te schemeren, en die bleken bepaalde burgerlijke gevoeligheden te bruskeren. Plots was Britney geen smetteloos sekssymbool meer, maar vulgair, trashy, ordinair. Het klassisme vermengde zich met het seksime, de obsessie met jeugd en onschuld, de steeds genadelozere media tot een toxische cocktail en vormden uiteindelijk, in de woorden van Doyle, ‘the all-consuming, monolithic spectacle of impermissible womanhood that was Britney.’¹⁹

5.

Achter het welbekende verhaal van Britneys breakdown schuilt echter een ander narratief: een narratief van verzet. Het krachtigste tegengewicht voor de toxische verhalen die over haar verteld werden, kwam van Britney Spears zelf. Voor een korte tijd slaagde ze erin om ons haar eigen stem te laten horen. Haar zelfgeschreven nummers waren vaak kritisch en expliciet. Op haar blog schreef ze met veel humor, zelfbewustzijn en opstandigheid over haar situatie. We kunnen deze uitingen analyseren als een vorm van ‘hidden transcript’, een concept dat werd uitgedacht door de politieke wetenschapper James C. Scott. Scott, die onderzoek heeft gedaan naar machtsverhoudingen tussen sociale groepen, omschrijft de openbare, publieke interacties tussen onderdrukkers en onderdrukten als een ‘public transcript’ en de kritiek op de macht, die achter de coulissen plaatsvindt, als een ‘hidden transcript’.²⁰ Het verborgen transcript is ‘the privileged site for nonhegemonic, contrapuntal, dissident, subversive discourse.’²¹ De twee zijn echter nooit volledig van elkaar los te koppelen: in het publieke discours van onderdrukte groepen is er altijd een opgekuiste, ambigue en gecodeerde versie van het verborgen transcript aanwezig.²²

Natuurlijk kunnen we de uitingen van Britney Spears niet gelijkschakelen met de verborgen transcripts van onderdrukte groepen zoals de Indonesische boeren die Scott heeft bestudeerd. Ten eerste gaat het hier om individuele uitlatingen, niet om een collectief discours. Daarnaast was Britneys verborgen transcript in zekere mate ook publiek. Toch lijkt er mij een duidelijk verschil te zijn tussen haar officiële verschijningen en output, zoals In The Zone, en haar manifestaties offstage, zoals haar blog, waarop ze zich min of meer rechtstreeks tot haar fans richtte, en haar eigen muziek, die haar platenlabel niet wilde uitbrengen maar die ze desondanks op allerlei manieren naar buiten probeerde te brengen. Hoewel we Britneys ervaring geenszins kunnen vergelijken met die van oneindig veel zwaarder onderdrukte mensen en groepen, is er wel sprake van een machtsverhouding. Veel rijke, machtige mensen hadden er belang bij dat Britney gehoorzaam zou blijven doen wat ze altijd deed. Dat ze het poppy In The Zone zou uitbrengen, waarvan ze wisten dat het als zoete broodjes zou verkopen. Volgens Scott is het de uitoefening van macht en dominantie zelf die het verborgen transcript creëert. Misschien riep In The Zone dus wel zijn eigen duistere dubbelganger, zijn eigen counter-narrative, in het leven: Original Doll.

6.

En zo zijn we weer aanbeland bij ‘Mona Lisa’. Het personage Mona Lisa is zelf een dubbelganger van Britney. Gevraagd waarom ze de ‘Do Somethin’’-clip co-regisseerde onder dit pseudoniem, antwoordde ze: ‘I kinda think she’s like my alter ego whenever I feel like being mean or possibly like bustin’ people around to get stuff right... It’s kinda easier to be called “Mona Lisa” instead of Britney.’²³ In een van haar blogposts rond dezelfde periode schreef ze: ‘It is like when you are a real woman and say what you feel and how you think things are supposed to be, that people just say you are a “bitch.”’ Ze voelde aan dat er een bepaald gedragspatroon van haar werd verwacht, waarin ze niet te bazig of assertief mocht zijn, en zocht manieren om die verwachtingen te omzeilen. Om haar visie te kunnen realiseren, zonder een ‘bitch’ genoemd te worden.

Ook in het nummer ‘Mona Lisa’ kon ze blijkbaar bepaalde waarheden en gevoelens verkondigen die ze in haar officiële muziek niet kwijtkon. De lyrics liegen er niet om: zie bijvoorbeeld ‘Ladies and gentlemen, I’ve got a little story to tell / About Mona Lisa, and how she suddenly fell’, ‘And see everyone’s watching as she starts to fall / Now, don’t have a breakdown, you will hit the freakin’ wall’, of ‘She’s unforgettable / She was a legend though / It’s kind of pitiful / That she’s gone’.²⁴ Ze lijkt hier, in 2004, op een akelige manier haar eigen breakdown te voorspellen, en zelfs de legendevorming errond. De gelijkenis met de evenementen die zich een tweetal jaar later zouden voltrekken in haar eigen leven, is unheimlich. In deze duistere en profetische lyrics lijkt Mona Lisa te fungeren als een alter ego dat Britney toestaat over zichzelf te praten, kritiek te leveren op haar situatie, of misschien te spreken over haar angsten. Een masker dragen om de waarheid te vertellen is natuurlijk ook een soort verborgen transcript. Scott heeft het over een derde domein dat tussen het publieke en het verborgen transcript in ligt: ‘a politics of disguise and anonymity that takes place in public view but is designed to have a double meaning or to shield the identity of the actors.’²⁵ Dit derde domein noemt hij ‘infrapolitics’.²⁶ In die optiek maakt Mona Lisa deel uit van een infrapolitieke strategie: een manier voor Britney om bepaalde dingen te zeggen, maar niet in haar eigen naam.

Een van de centrale argumenten van Madwoman in the Attic is dat de engel en het monster nooit volledig van elkaar gescheiden zijn. Het monster, schrijven Gilbert en Gubar, ‘may not only be concealed behind the angel, she may actually turn out to reside within (or in the lower half of) the angel. Thus (…) every angel in the house (…) is really, perhaps, a monster.’²⁷ Net zoals het verborgen transcript doorschemert in het publieke transcript, zo schemert ook het monster door in de engel. Ze zijn twee kanten van dezelfde munt. De titel van het boek verwijst naar ‘the madwoman in the attic’ in Jane Eyre: Bertha Mason, de krankzinnige vrouw van de Byroniaanse held Rochester, die hij verborgen houdt op de zolder van zijn landhuis. Gilbert en Gubar schrijven dat Janes confrontatie met Bertha er in feite een is met haar eigen onderdrukte woede en opstandigheid.²⁸ Volgens hen is Rochesters geheime vrouw ‘in a sense her own secret self.’²⁹ De dingen die Bertha doet, haar destructieve daden, zijn de dingen die Jane diep vanbinnen wil doen, de uitingen van verlangens die ze zelf nog niet durft uit te spreken. Bertha is

Jane’s truest and darkest double (…) the ferocious self Jane has been trying to repress (…) every one of Bertha’s appearances – or, more accurately, her manifestations – has been associated with an experience (or repression) of anger on Jane’s part.³⁰

Ook Britney Spears had een duistere dubbelganger: zijzelf. Naast het alter ego Mona Lisa was er ook de pruikdragende Britney die in 2007 en 2008 gespot werd op eindeloze, doelloze autoritten door L.A., van tankstation naar tankstation, op zoek naar iets ongrijpbaars. Nadat ze zichzelf kaalschoor, werd haar roze pruik een vast onderdeel van haar leven. Telkens wanneer ze deze pruik opzette, veranderde ook haar gedrag op vreemde en onvoorspelbare manieren. Zo begon ze plots in een Brits accent te praten, ging ze grof te keer tegen paparazzi of reed ze (zonder pruik) naar de rechtbank voor een hoorzitting van haar voogdijzaak, om vervolgens haar haarstuk op te zetten en urenlang in cirkels rond het gerechtsgebouw te rijden zonder ooit binnen te gaan. In januari 2008 zei een paparazzo: ‘When she puts on the pink wig, you just know something crazy is about to happen.’³¹ Begin 2008, toen Britney onder curatele werd geplaatst, werd de pruik van haar afgenomen. In februari werd haar vader gefotografeerd terwijl hij de pruik meenam naar zijn auto. Sindsdien is ze niet meer gezien. Dit moment lijkt de dood te symboliseren van minstens één van Britneys recalcitrante dubbelgangers.

7.

Het nummer ‘Mona Lisa’ heeft zelf een dubbelganger: de versie die op de soundtrack belandde van Britney & Kevin: Chaotic. De lyrics zijn veranderd op onheilspellende manieren. ‘Now, don’t have a breakdown’ werd ‘They want her to break down’, en ‘It’s kind of pitiful / That she’s gone’ werd ‘She wants you to know / She’s been cloned.’³² Een kloon: opnieuw een dubbelganger. Deze lyric werd de aanleiding voor talloze samenzweringstheorieën. Tot op de dag van vandaag geloven sommigen dat Britney op een of ander punt vervangen is door een kloon. Dat verklaart, zo gaat de redenering, waarom Britney vandaag zo anders is dan pre-breakdown Britney (of, zoals zij haar noemen, ‘Primeney’). De ‘echte’ Britney nam de tweede versie van ‘Mona Lisa’ op als een schreeuw om hulp, om ons te vertellen dat ze was gekloond en dat haar kloon gecontroleerd werd door Illuminati. Terwijl de krankzinnige of duistere dubbelganger een subversief werktuig is om zich tegen mechanismen van controle te verzetten, wordt deze kloon dus net ingezet om Britney de controle over haar eigen leven nog verder te ontnemen. Opvallend is dat het blijkbaar geloofwaardiger is dat een persoon gekloond is dan dat ze veranderd en geëvolueerd is naarmate ze ouder is geworden, of dat een 37-jarige moeder van twee kinderen niet hetzelfde lichaam heeft of hetzelfde danst als een tiener. Deze samenzweringstheorie lijkt gestoeld te zijn op een pervers verlangen om Britney eeuwig jeugdig, eeuwig zorgeloos, eeuwig naïef en springerig te houden.

Toch geloof ik dat in complottheorieën vaak een vorm van waarheid schuilt, althans een figuurlijke waarheid. In die zin ben ik het eens met James Bridle, die schrijft:

Conspiracies literalise the horror we feel lurking unspoken in the world (…) Many conspiracy theories, then, might be a kind of folk knowing: an unconscious augury of the conditions, produced by those with a deep, even hidden, awareness of current conditions and no way to articulate them in scientifically acceptable terms.³³

Hoewel we er wellicht kunnen vanuitgaan dat Britney Spears nooit gekloond werd, en al zeker niet door Illuminati, kunnen we deze theorieën wel lezen als een letterlijke manifestatie van het vage gevoel dat er iets niet helemaal in de haak is. En dat is zeker waar: hier zien we een 37-jarige vrouw die haar eigen financiën niet beheert, die cruciale beslissingen over haar professionele en persoonlijke leven niet mag nemen zonder toestemming van haar vader, omdat ze op een bepaald moment weigerde nog langer te doen wat haar gezegd werd en in het offensief ging toen die autonomie haar werd ontzegd. Hoewel de aanhangers van de kloontheorie het wellicht niet bij het rechte eind hebben over wat er precies mis is, hebben ze wel een punt wanneer ze suggereren dat er iets mis is. Alleen zijn de duistere krachten die Britney controleren lang niet zo exotisch als Illuminati. Het is simpelweg plain ol’ patriarchy. En dat is misschien het gevaarlijkste complot van allemaal.

8.

Twee andere nummers die op de meeste mock-upversies van Original Doll opduiken, zijn ‘All That She Wants’³⁴ en ‘Rebellion.’ ‘All That She Wants’ werd opgenomen in 2006 en gelekt in 2008. Het is een bizarre mengeling van een Ace Of Base-sample en stukken uit een gedicht dat Britney in mei 2006 op haar blog publiceerde, getiteld ‘Remembrance of Who I Am’.³⁵ ‘Remembrance’ is duister, zelfbewust, persoonlijk en opstandig. Zoals Mitchell Sunderland schrijft op Broadly bevat het gedicht ‘an evil dad motif seen throughout the Old Testament’ – zie bijvoorbeeld regels als ‘Remember the Bible / The sins of the father’ – alsook ‘many allusions similar to those in Southern Gothic literature’ en ‘Southern references (‘voodoo,’ ‘resurrection,’ ‘the fear I’m bringing’) that she likely heard during her Baptist childhood in Kentwood, Louisiana, far from Brentwood. She uses her Southern upbringing as a poetic tool, writing like Truman Capote before her.’³⁶ De versie van de tekst in ‘All That She Wants’ is nog heel wat explicieter. In ‘Remembrance’ schrijft ze:

How do you stand sleeping at night?

Silly patterns that we follow
You pull me in
I’m being swallowed.
By the ones you think you love
They pull you down
You can’t see up above.

Manipulation is the key
They screw it in
Because you’re naive.

In ‘All That She Wants’ wordt dit:

How can you men stand sleeping at night?
The silly pattern that I followed
I saw my mama being swallowed
By the one, who she loved
He pulled her down, couldn’t see up above.
Manipulation was his key
He screwed it in, ‘cause she was naive³⁷

Hier lijkt ze niet alleen haar vader aan te vallen, maar alle mannen in het algemeen. Iets verder zingt ze: ‘But, with me / You have a career? I can’t tell / I train you men so well / No more boosting your egos’, een schijnbare aanval op mannen die profiteren van haar succes en haar gebruiken om hun eigen ego op te krikken. Britney geeft in dit nummer duidelijk te kennen dat zij de touwtjes in handen heeft, dat ze zich door niemand wil laten manipuleren. Daarbij is ze ongemeen giftig over mannen. Zowel het gedicht als het nummer laten zich lezen als een kritiek op toxic masculinity, als een vorm van verzet tegen de patriarchale machtsstructuren waarin ze zich al haar hele leven bevond.

‘Rebellion’ is op dit moment nergens in zijn volledige vorm te beluisteren. In 2006 postte Britney een flard van 50 seconden van dit nummer op de hoofdpagina van haar officiële website.³⁸ Inmiddels kunnen we enkele thema’s onderscheiden die als een rode draad door Britneys teksten lopen. Een daarvan is het idee dat ze onder iemands ‘spell’ is, of dat iemand ‘voodoo’ gebruikt om haar te manipuleren: dit idee zagen we al in ‘Remembrance of Who I Am’ en in ‘Mona Lisa’ (‘release her from her spell’). Hier zingt ze: ‘Be wary of others, the ones closest to you / The poison they feed you and the voodoo that they do.’³⁹ Verder is het overduidelijk dat ze enorm gehecht is aan vrijheid, autonomie, opstandigheid. ‘In rebellion, there’s a sparkle of truth’, zingt ze, en ‘You’ll find it in rebellion / Your body starts breathing’. Vrijheid en rebellie keren steeds opnieuw terug: in haar zelfgeschreven lyrics, op haar blog, in interviews in haar documentaire Britney: For The Record, die ze in 2008 liet maken in een poging haar breakdown-narratief te reclaimen van de roddelbladen. Haar constante herhaling van deze thema’s maakt For The Record triest om naar te kijken, omdat ze hier, in de vroege dagen van de curatele, haast een gevangene lijkt. ‘Even when you go to jail’, zegt ze, ‘there’s always the time that you know that you’re gonna get out, you know. (…) There’s no excitement, there’s no passion, there’s no, like… It’s just like Groundhog Day every day.’⁴⁰ Haar pogingen om autonomie en vrijheid te claimen, om te rebelleren, lijken in een wrede speling van het lot tot het omgekeerde te hebben geleid.

9.

Wat gebeurt er, ten slotte, wanneer het verborgen transcript publiek wordt? Scott schrijft dat dit meestal een hoogst explosieve gebeurtenis is, een ‘rupture’: wat voorheen gefluisterd, onderdrukt of ingeslikt moest worden, wordt nu uitgeschreeuwd, en het resultaat kan wel eens op een moment van waanzin lijken.⁴¹ Het moment waarop Britneys verborgen transcript openbarstte en publiek werd, was misschien wel het moment waarop ze zich kaalschoor. Dit beeld is inmiddels iconisch geworden. Op 16 februari 2007, schrijft Jaime Lees, ‘Britney Spears became the ultimate punk.’⁴² Voor een vrouwelijke popster, immers, ‘literally the most confrontational thing she could do was to attack her beauty. It was the ultimate anti-establishment move.’ Britney viel haar eigen schoonheid aan, in een gigantische ‘fuck you’ naar de wereld. Aangezien ze in haar verborgen transcript constant de woorden ‘rebellion’ en ‘freedom’ gebruikt, is het geen verrassing dat ze zelf, in Britney: For the Record, het volgende zegt over het incident: ‘it was just kinda like me just feeling a form of, a little bit of rebellion, or feeling free, or, you know, shedding… stuff that had happened, you know?’ Op het moment dat ze naar de tondeuse greep, schudde ze echter niet alleen dingen van zich af, maar schreef ze ook haar onbeschreven blad onherroepelijk vol. Ze kribbelde het vol met emoties en onderdukte woede, met krassen, vegen en vlekken. Ze toonde openlijk haar pijn en verdriet als een daad van verzet tegen de perfectie en kneedbaarheid die van haar werden verwacht. Nooit zou ze hierna nog een blanco projectiescherm zijn.

Haar daad doet denken aan Bertha Mason die Jane Eyres bruidssluier in stukken scheurt en op die manier vorm geeft aan Janes eigen onderdrukte opstandigheid tegen het patriarchale instituut van het huwelijk. Alleen had Britney geen dubbelganger meer nodig op dit moment: geen Mona Lisa, geen roze pruik of Brits accent. Ze maakte haar verborgen transcript zo publiek als het maar kon zijn en sprak in eigen naam. Wanneer we kijken naar de manier waarop haar verlangen naar autonomie en creatieve controle in de kiem werd gesmoord, hoe Original Doll door haar platenmaatschappij werd onderdrukt, zou het misschien verbazend geweest zijn als ze niet op een bepaald moment tot ontploffing was gekomen. Op welk punt wordt imploderen of uitbarsten simpelweg een rationele, logische respons op een uitzichtloze situatie?

10.

Het meest verbazende aan dit hele verhaal is misschien wel dat Britney, nadat ze onder curatele werd geplaatst, niet in de vergetelheid is verdwenen. Carrièregewijs is ze er helemaal bovenop, met haar succesvolle Las Vegas-residentie en haar laatste plaat Glory, die werd onthaald als haar beste in jaren. Daarnaast is ze anno 2019 een inspirerende meme geworden. Het motto ‘If Britney can make it through 2007, you can make it through today’ wordt niet alleen gedeeld op internet, maar siert ook t-shirts en koffiemokken. Er bestaan zelfs Britney Spears-bidkaarsen. Sady Doyle heeft een mogelijke verklaring voor de manier waarop we Britney opnieuw omarmd hebben:

Her suffering had purified her, allowed us to identify with her in a way that perfection had precluded. The ideal girl broke down, became a monster, and emerged on the other side as a real, flawed, and struggling woman, with plenty of reasons to say “fuck you” to the world. That woman, we didn’t have to see as a role model. That woman, we could simply love.⁴³

Net haar wilderness years, de periode waarin ze het zelf ook even allemaal niet wist, vormen nu een basis voor liefde, solidariteit en sisterhood. Ze is van haar voetstuk gevallen, heeft battle scars opgelopen, is geen onbeschreven blad meer, maar net daardoor hebben we gezien dat ze net is zoals wij.

Toch is het een deprimerend feit dat Britney, inmiddels bijna veertig, nog steeds onder curatele van haar vader staat. Onlangs nog werd bekend dat Britney niet kan trouwen met haar vriend Sam Asghari zonder toestemming van haar vader, die hij niet geneigd is om te geven. Ze zou graag een derde kind willen, maar ook daarvoor heeft ze zijn goedkeuring nodig.⁴⁴ Haar baarmoeder wordt letterlijk gecontroleerd door een man. De boodschap, schrijft Cila Warncke, kon niet duidelijker zijn: ‘an out of control woman needs a man.’⁴⁵ Britney heeft het lang niet zo bruin gebakken als sommige mannelijke rocksterren. In 2007, het jaar waarin Britney haar haar afschoor, pochte Keith Richards dat hij zijn vaders assen had opgesnoven. In 2008 stelde BOZAR schilderijen tentoon die Pete Doherty gemaakt had door zijn eigen bloed uit heroïnenaalden op papier of doek te spuiten; in datzelfde jaar werd Britney ei zo na aan het kruis genageld omdat er maandstondenbloed zichtbaar was op haar onderbroek. Britney mag dan wel de occasionele asbak uit een hotelraam geledigd hebben, maar bands als The Rolling Stones, Led Zeppelin en The Who maakten er een sport van om hele televisiesets naar beneden te gooien. Dit gedrag werd goedgepraat omdat het nu eenmaal rock ‘n’ roll was, of de diep-poëtische uiting van een getormenteerde ziel. Britney daarentegen werd voor haar relatief kleine transgressies veel strenger gestraft. ‘But then’, stelt Warncke, ‘lacking the appropriate reproductive organs, men can’t be hysterics’.

Zelf zegt Britney nu gelukkiger te zijn dan ooit.⁴⁶ In een verbazingwekkende speling van het lot is haar Instagram, in deze overwegend duistere tijden, een van de meest opbeurende plekken op het internet geworden. Toch kan ik niet anders dan me afvragen wat er gebeurd is met Mona Lisa. Dit is in feite een vorm van hauntology: het excaveren van toekomsten die nooit zijn uitgekomen maar die op een bepaald moment wel mogelijk waren, en daarom door het heden blijven spoken. Welke mogelijkheden zijn nooit tot bloei kunnen komen, zijn gestorven toen Britneys blog na de zomer van 2007 werd opgedoekt? Wat zou er gebeurd zijn als Original Doll wél was uitgekomen? En wat is gebeurd met de roze pruik? Op deze vragen zullen we wellicht nooit het antwoord weten. Maar een ding is zeker: ik houd Britneys Instagram in de gaten, hopende op de 2019-versie van rebellion_snippet.mp3.

Notes